An sire ri [SOONINKON MAARINDEN KAFO EJIPT](Association Culturelle de Soninké en Egypte) Daaxan kanma
     
Danbe
Wagadu Danbe
Sooninkon do Silamaaxu
Sooninkon ananu
Sooninkan dappun do debu
Sooninkon taaxu ñiiño
Xanne
Sooninken xara
Taalinun do digan xooro
Gemu-xan dare
Safande
Kafo
Kafon gemunde
Yaxu
Sallu
Terende
Naamen do Laada
Suugun do regu
Suugaanon do Jaaru
Gunanwun do Sunku
Natalinu
Fedde
S.M.K.E (A.C.S.E)
Xaran feddu
Golliñan feddu
Tuwanlenmaaxu
S.M.K.E kitera
Sooninkaaxun feddu
N'o maatendi
Xara/ kittibatte toxo o kan kitaaben wa
Tana
Kitaabun noonu
Soobe
Meeñiyu
Deemandu kafon da
Feddu /S.M.K.E (A.C.S.E)
Sooninkon Maarinden Kafo Ejipt ( Association Culturelle de Soninké en Egypte)
1. Kafo ke Geesundaano

 

Maxankone kafo ke kanma

I. kafon taxxe:

Kafo ke taxaxu siine 1971( I.S.F. 1 ): [ Isa Saareyen Falle ] na me deemanden boyi sooninkan remun naxan ?a, a siginten ni ti maarinde [naaminde] tontenin ya yi, nan hanmintaaxu ti naamen do tuwaaxun do kappen gemunde. A d'a wa xirindini katta me deemandi banganten siginde sooninkan renmu su do me naxa xerexere yi naamindaano gell'i ya, ti tuwallenmaaxun yonkin sanqinden da, do tuwaaxu ke danbe renmu su do me naxa. Na tuguti; tuwallenmaaxun do tuwaaxu surumaaden ni: baanaxun sanqa sere baanen kaane taaxen tanganden da ?a do kafo, faaban kan do sere gumaaxun haqun tangande. Saage tibabunun naame-maranden do i simaye, ken ya ni bonen wa fatanbinnira saraaxun kanma do i debinkaaxun sankuden, n'a ña golli gemunte ya a ga fatanbinnira xannun xaran?en d'i wuriginden nagaanini, kuudo; I nan maxa burexe do biren ?a.

Koronsinden ña xadi jaman jelin ?a sooninkan renmun da, katta faragallun ?a, ga feti tuwaaxu yi ma naame, ken ni fo ya a ga baxabandini, hari ke bonson?e kiteyen baane.

Fo xatamante, a na gollen ya waajibindini na bonson?en ke tere killen yilla jelin?a tana yi ken g'a toqen d'a duumayen senbendini.

A do rajanbe ya gelli o danqanaaxu nan ti seraaxu wa fatanbinnira da, a bangante ga ni do debinkaaxu fuutunte kaman-siinon do giddun noxon di, gelli fo waajibinte: na du doxoteyen moxon mansu ña ke seraaxu banganden d'a sabatinden da wasoyen do danbinden su jonginten g'a yi.

 

II. Kafon Yinmanko (xirisu)

Sooninkon Maarinden Kafon taaxu gelli 1971. ku ni maarenmu beenu ga da kafo ke xirisaaxun ña, o ga kati ku beenu toxonun kitana, ken ni n'a wuttu siine 1978 nan ri ma saasa. Gelli maarenmu beenu ga Misira i g'i fano ku tu, n'a wutu siine 1971 i na duroxoto n'o deema t'i ya.

Yinmankon toxonu

Deben do Dappe

I taaxen Dinma

 

.............................
......................

.....................

1
Bakkari Jaabira
- Jaagili
1978
2
Adama Daraame
- // // // //
1979
3
Adama Daraame
- // // // //
1980
4
Siyaabu Tanjigoora
- // // // //
1981
5
- // // // // // // // // // //
- // // // //
1982
6
Mamadu Siise
- // // // //
1983
7
Bakkari Tuure
- Yaafera
1984
8
Ibrahima Jaxite
- Soroma Jaaxo
1985
9
Mamedi Siixina Daraame
- Tafasiga
1986
10
Siyaabu Sumaare
- Tafasiriga
1987
11
Kawusu Daraame
- Tafasiriga
1988
12
Bakkari koyita
- Jaahunu
1989
13
Manmadu Saaxo
- Jaahunu Sanbankaanu
1990
14
Imuraana Tanjigoora
- Kunani
1991
15
Fuseeni Sawaane
- Daranmanne
1992
16
Umaru Soxona
- Muruja
1993
17
Bakkari Tunkara
- Kusaata Kamatinge Ñooro
1994
18
Imuraana Tanjigoora
- Kuneni
1995
19
Adama Kamara
- Joogunturo
1996
20
Bakkari Bajaaxa
- Hadu
1997
21
Ibrahima Wage
- Nomo Ñooro
1998
22
Abdurahamaani Tanjigoora
- Kuneni
1999
23
Samsudiini Maarega
- Tuuba Darsilaami
2000
24
Abdulaahi Siise
- Buwansi Gidimaxa
2001
25
Ibrahim Siise
- Buwansi Gidimaxa
2002 - 2004
26
Madibiramu Kante
Maarenna Tiringa
2004 - 2006
27
..........................
 

2. Kafon Gumuxan-dare

(constitution de l'Association)

 

 

Sooninkon Maarinden Kafo Ejipt B.P 1172 Attaba Caire 11511 Egypte E-mail: sooninkonkaho@hotmail.com

Xasu: 08 ndi / 13 / 2005

Gemuxan-deri kurunba

[Sooninkon Maarenden Kafo Ejipt gemuxan-dere]

((Raqi fana))

 

 I. kafon taxxe:

Kafo ke taxaxu siine 1971( I.S.F. 1 ):[ Isa Saareyen Falle] na me deemanden boyi sooninkan remun naxan ? a, a siginten ni ti maarinde [naaminde] tontenin y a yi, nan hamintaaxu ti naamen do tuwaxun do kappen gemunde. A d'a wa xirindini katta me deemandi banganten siginde sooninkan renmu su do me naxa xerexere yi naamindano gell'i ya, ti tuwallenmaaxun yonkin sanxinden da do tuwaaxu ke danbe renmu su do me naxa. Na tuguti; tuwallenmaaxun do tuwaaxu surumaaden ni : baanaxun sanxa sere baanen kaane taaxen tanganden dan wa do kafo, faaban kan do sere gumaaxun haqun tangande. Saage fonxullon naame-maranden do I simaye, ken ya ni bonen wa fatanbinnira saraaxun kanma do I debinkaaxun sankuden, n'a ña golli gemunte ya a ga fatanbinnira xannun xaran ? en d'I wuriginden nagaani ni, kuudo; I nan maxa burexe do biren ? a.

Koronsinden ña xadi jaman jelin ? a sooninkan renmun da, katta faragallun ? a, ga feti tuwaaxu yi ma naame, ken ni fo ya a ga baxabandini, hari ke bonson ?e kiteyen bane.

Fo xatamante , a na gollen ya waajibindini na bonson ? en ke tere killen yilla jelin ? a tana yi ken g'a toqen d'a duumayen senbendini.

A do rajanbe ya gelli o danqanaaxu nanti seraaxu wa fatanbinnira da,a bangante ga ni do debinkaaxu fuutunte kaman-siinon do giddun noxondi, gelli fo wajibinte: na dudoxoteyen moxon mansu ña ke seraaxu banganden d'a sabatinden da wasoyen do danbinden su jonginten g'a yi.

 

II. KAFON TAAGUNMANSE

 

Naamen do fatanbinnaaxu.

Fo natalinte: xalibe, tonge, jogodu,

xaso, do w.

 III. A MINNANU

1-  Medeemande sooninkan renmun do menaxa naamen do tuwaaxun kaara.

2- Sooninkan xanne wuriginde do xannun tana, do naamin kitaabun yillande katt'a yi.

3- Me saagonde katta yinmanbinnaaxun gajan ? en ? a moxon danben su di, a do me saagonde katta fonnanxawun roye fankama-xaranlanun ? a.

4- A do faayinde katta feregoyi xoore sanqinte ke be ga sooninkan renmu me naxa, d'a ga fo bure ke be saarana, a fo waajibinte ken ni na ku bonenu ñiimun jaara gell'I xenpan ? a, t'a killi wuruginton d'a killi gemunto, xo me maatande t'a feddun su, a d'I cuyinde katta xuubeyen ? a xaran beranu do tuwaaxun bera, a do feregoye ke bonenu bangande d'a yillankupaye i bireyen di debinkaaxu ya do kappe yi d'a lagari moxo.

5-  Me deemandi juppe do Afiriki naamin feddu tanani yi, korosinde do faayinde fatanbinnira seraaxun sabatinde da do fatanbinira jikkunu.

6-  N'a tu nanti o ton ? ondiyen na do fatanbinnira baanankaaxun ya batte, xa ken baanakaaxu ra nta tinmene a ganta noore ke baanaaxu ti sinmeyun do naameen falle.

((Raqi fillandi)) 

NOXON GEMUNDE

Fana: Kafon soro.

1- A wa gelli soonikan renmu suyi ejipt[misira] ? iñen kanma.

2-  I ya ni seye gumun wa do digan baanen sugandinde kiite su di.

3-  I ya sugandini geesundaanon do menaxa ta baane siino filli su xaran wallen di, a wa geesundaana su kanma an n'an sigiran bangandi saado jaman taaxen ga gilli ti dun?eye ma balle yi.

4-  I wa siinen gollun woyiyen su terinkana gelli kafon geesundaanon ? a, siine su lagaren ? a.

5-  I wa gilli ti beretan haqe rakutunden wa sooninkan renme su ga ken tugana.

6-  Haqen w'I da kafon dango siginton telen?onden di, ti soron bangaben dun ? eyen w a.

7-  Jaman meeñiyu nta jaatene meeñiyeyi ganta i bangaben wa na tewe.

8-  Sooninkan xannen xaran ? en d'a safanden xatamanten wa jaman su kanma.

9-  Jama ma geesundaanon meeñiyen wa, a wa waajibini na dango do gemunden nagaani, ken gani xo digaamaano toxon safayen fina, ken falle dun?eye ntaxa ñaana ti digaame yi.

10-  Deemanden wa waajibini sere su kanma kafini geesundaanon wa i gollun newuyen dan wani xerexerey bereta ragaanon do korosindaana.

11-  kafon wa sikki ti riyaano kurunbon deemanden wa, I roye xaralanun ? a do xaran kuyu kitande I da ken gani xo deemandi bangante do deemandi muxunte.

12-  kafon wa meeñiyi juwunte siitini geesundanon boroteyen bire ken ga ña ti sababa su.

13-  kafon wa sikki ti gollun su surumaadun tuganden wa do geesundaanon ga gilli ti girinanxenu beeni, xo daganan sagayun d´a me.

14-  haqen wa kafon soron da I na warayindin kafo taaxundi geesundaanon ga saagene katt´I ya n´I warayi muuru. ke kafo wa gilli ti geesudaanon golun korosinden wa gemun-xandaren killen kanma, ti geesundanon minnanun killun xotonde da, xoyi ke kafo ga gilli t´I geesunden wutte bakka geesundaanon maxa katta tananin wa, a taaxen dinman gani siino filli, a taaxen wa tinmene geesundaanon taaxen kaane a ñaameyen dinma.

•  KAFON SORON WAJIBINTA FIINU:

 

1- Duumeyi tinmante do gemuxan-daren batten wa.

2-  Jama meeñiyu ra kuntunto daronde i birun wa.

3-  sere su gana bante jaman meeñiyun wa, na ñi loojuru ragante fe a koni falle a da, a xannen wa xenne, d´a wa roono gemu fiinu beeni ga wuti ken meeñiye yi, a wa (…..) tugana ton ?en wa. Xa sere be n da leele ti mexe baane haqe me meeñiyen joppe halle ma sere be gana janbandi duguteyen kaane, a wa ton ? en taxanden tugana.

4-  Bereta rakutunton tuganden wa waajibini Kafon seren su kanma bereta ragaanon da, ti tuga moxo be do bire be ga kon´a yi.

 

Fillandi: Geesundaanon soroba

1- Dango siginto:

a)  I kun ya ni dunkaranden gemundaanon wa. I ga biisini Kafan soron girinanqenun wa do ban?en su yi.

b)  Geesudaanon wa gelli soro kaabi, jaman g´i sugandini tabaane siino filli su, do fo ra wa kapp´i ya ti loojuru yi.

c)  I meeñiye nta jaatene meeñiye yi ganta i bangaben gana tewe.

d)  Xalisin deemande su ga nayi ñaana sere su da, a wa waajibini i na gem´a kanma m´a n giri i bangaben ? a , faayinde katti ken ? a, ganta fiinun wa na ken sooxi.

e)  A wa waajibini geesundaanon na meeñi saado jaarabindun biren kaane, kuudo; na teranon tu , do na soro sugand´i batten di katt´i ga saagene.

f)  A nta dagana geesundaana su da an n´a du boosi bakk´an sigiran ? a, an dun ? eyen falle an suganden wa jaman meeñiyen wa ganta ti taaxen siinon ñameyen falle.

g)  Gelli geesundaanon waajibinta fiinun di, na me sooxiyun ñama bakka sooninkan renmun do me naxa ti maarenmaaxun killun ? a.

 

2- Geesundaanon xerexerenta fiinu:

•  GEESUNDAANO

 

yinmanke

seega

 

sellan higume naamen figume mange

jaaten korosinda korosindaana loogonte x.1gubon unten?e

berete ragaano b. 2 gubon dunten?e gansinda

 

•  I XEREXERENTA FIINU:

 

Fana: Yinmanke:

1- Gell'a xerexerenta fiini na meeñiyen xirinden jonkoyi katta jaman ?a do geesundaano, d´I wa ñaana a mareyen wure.

2-  A yan dagana geesundaanon batte gelli xirinde be gana jonkoy´i ya, a seegan wa saagene a batte ken wa, a gana bante.

3-  X.gubon dunten?e: xalisin gubon dunten?e.

4-  B.gubon dunten?e: bataaxin gubon dunten?e.

5-  Fo kiñan?unte su ñan ?e nta dunkarene ganta a gana yinmanken kitti-batte ligi m´a batta maxa ma sere ba ga saage i filli batte.

6-  Seye nta yinmanken d'a na fi wutu ti duyi m´a ga na geesundaanon su warayi muuru, ganta loojuru gana ri ti ken wa.

7- Haqen wa yinmanken da a na geesundaana su boroto kebe a ga d´a wari nan ti an ta sikki t´i xatamanta fiinun ?a, xoy´i ga d´a muur'a maxa moxonbe, ken wa ñaana geesundaanon wariyin wutten falle.

8-  Gelli haqe gana ri katt´a yi bakk´a deemandaanon wa , a xireyen safanden wa waajibini a kanma, do ken haqe yillande katta gubon ?a ti dare be g´a haqe ke koyini.

9-  Xannun wa na ñekko fo su kanma, geesundaanon me naxa xannunn kininden bire, yinmanken ga kaara be yi ken wa jiitandini.

Fillandi : Seega ;

1-  A wa saagene yinmanken batten di a gollun su di a banteyen ?a, a wa biisini geesundaanon giri-nanxennun su yi.

2-  A wa gilli ti jaman meeñeyun su safanden ?a do geesundaano, a wa giri-nanxennun do xiireyunsu safana deri tuyinten di.

3-  A wa joofene maaren mukkuni beeni ga dangini ti Qaahira yi, a na kafo ke minnanun wasa I da wasandi tinmante.

4-  A wa geesundaanon su toxonun d'i taaxuranun tappun safana deri-tuyinten di kuudo ; n'i maatanden na newo loojuru ga na ri.

5-  Korosindaana loogonten wa saagene a batte, a ga nta no.

Sikkandi: Mange;

1-  A wa biisini ti golle su ga jongini ti xaran-kuyun fiinun ?a do nan ro xaran?en di, do watunton deemande do nan tewe yinman-siyun ?a, geesundaanon w'a deemana ku dingiro su yi.

2-  A wa joofene maaren mukkunu beenu ga dangini ti Qaahira yi, a n'i kuuñi ti kafon toxon ?a a n'i ñan moxonun tu.

3-  A ga na deemande su kita a wa waajibini a kanma a na jaaten korosindan tuyindi ken wa kuudo ; a n'a haqen safa i noqu.

Naxatandi : Naamen figume ;

1-  A wa gilli ti kafon naaminden d'a xibaarinden giri-nanxennun biisiyen ?a do sooninkan xannen xaran?en kitaabun gemunde, do kitaabu tanani yillande do na maatanden ña ti naamin feddu tananu yi kuudo n'i tuyindi t'o xannen d'o naamen minnanun ?a.

2-  Seyen w'a da ti fo su taqisinde ken ga jongini xaran?en ?a, d'a wa saagene katta yinmanken ?a ti ken tana.

3-  A ken yan gilli ti safayu safanton kafumanden ?a sooninkan xannen di, ma ku beeni ga sefene ke bonson?e kanma ban?en su yi.

4-  Siine su lagare; a w'a kanma an giri do naamen gollun woyinden ?a fon noxon do sella.

5-  A w'a kanma an hanmi do kitaabun do bataaxu beenu ga bakka ti Afiriki xannun ?a kuudo ; nan nafe t'i goteyun ?a ke dingira di.

6-  Haqen w'a da a na soroba sugandi gelli naamin daanon ?a, do n'i balli geesundaanon ?a kuudo ; i na medeema naaminden fiinun di.

Karagandi: X. 1 Gubon dunten?e ;

1-  A wa kafon xalisin tangana a nta dagana a da a na fo bagandi ganta ti ñaamarindi dere ti yinmanken kitti batte m'a batta maxe.

2-  Gelli haqe su sankuye bakka kafon xalisin ?a, a likken n'a ya kanma ke dunten?aaxun kini fall'a yi.

3-  Haqe su ga na kin'a yi m'a ga d'a bagandi, a waajibinten w'a kanma a n'a daren mara kebe ga ken bangandini.

4-  A wa dagana geesundaanon da i na gubon xalisi yogo taaxundi Bankin yogo yi ma xalisi-tonora i ga na nafa ?ari ken di.

Tunmundi: Jaaten korosinda;

1-  A wa kafon xalisin korosini kuudo na fo ronton do fo bogunton tu, a wa kun woyinden ñaana xasu sikki su.

2-  A wa waajibini, haqe su ga bakka ma roono gubon di a n'a safa, laatoye yi bakka ñaxatiye yi.

Ñeerundi: Korosindaana loogonte;

1-  A w'a kanma a nan tewe geesundaanon meeñiyun su yi, ado a na suufe su giri-nanxennun koros'a di d'a tana, a n'i jaatirageyun bangand'a kanma kuudo i na heera kut'a yi.

2-  Meeñiyu loogonton korosinden w'a kanma do dangon do gemunden do na soron toxon safa ku beenu ga na ku gonbon?u sooxi. A wa saagene seegan batten di a ga nta no.

Seegundi: Bereta ragaano;

1-  I wa gilli do beretanin kafumanden ?a gelli sere su, a ga feti leeleye yi.

2- Yanpeyen nta ñaana moxo su di ti tuganden leelanden ?a ken ga ña ti sababu su yi, ganta ti loojuru.

3-  A w'a kanma an dangi ti jaaten korosindaanan ?a, haqen kini halle x.gubon dunten?en wa kuudo; a n'a safa do na tuganden leelaanon tu.

Kaabundi: Gansindaana;

1-  A wa gilli ti geesundaanon do jaman meeñiyun kiñanden ?a soron su yi.

2-  A wa gilli ti sallun do ñaxanun gemunden ?a a na sere sugandi ke be g'a deemana kun ?a gelli jama loogonten di.

3-  Sooninkan renme su ga Misira a w'i su toxon d'i tappun safana.

Tanmundi : B. 2 Gubon dunten?e ;

•  A wa gilli ti bataaxun sanqinden ?a do nan keñe ti fo jeyen do fo safanten ?a.

Tanmu do baanandi : Sellan figume ;

•  A wa biisini ti sellan do noxon xibaarun ?a xoyi ; bataaxun xeyinde m'i jaabinde.

((Raqi Sikkandi))

 

GINGU

 

1-  A wa soninkan renmun da debe tana yi, i na ginge dabari a sarti ; i jaaten nan fon?o geesundaanon haqen ?a a nan ya gingu ku ga batini do daaxa xoore be ga Misira (Ejipt).

2-  Memaatandi duumanten wa waajibini ku gingu do daaxa xooren naxa, i ga gilli ti golle su yi ken wa ni ti bataaxun faraaxunde xasu tunmi su.

3-  A wa waajibini kun gingu kanma i na dudoxoteyen banba naamen do kappallenmaaxun kanma.

4-  A wa daaxa xooren da a na xalisin deemande muuru gell'a gingun ?a, a lahinten wa na yi ken wa xo : na kitaabun ro mexen ?a ma na xeyindin renmu xeyi katta noqunun ?a.

5-  A wa waajibini kun gingu kanma i na dango siginton nagaani do kafon minna siginto, kuudo ; kiñeye ya katta xenpa baanen ?a.

((Raqi naxatandi ))

KAFON XALISI ;

1-  A wa gelli xasun beretan wa sere su ga ke be tugana, ado deemandu do kafon naamen giri-nanxennu xo ; kitaabun gaagandi tononu d'a me. Ku haqu wa roono kafon naamen d'a kappen giri-nanxennun di.

2-  Kafon wa deemandi banganten ñaana sere su da, a lahinten yinme ga n'a yi ton?un kanma.

3-  Kafon nta tanbo roono sere su yi ganta sanqa ado ken ga me wuttu, do waxati geesundaanon ga ken rakutunu. Gelli kafon wa na kare tanbonu ku wa ligini katt'a ginge tana, me deemandi juppen ga ñi o d'a naxa.

4-  Beretanun tugandi moxo, a wa ñaana ti haqi baane, geesundaanon ga ken rakutunu, jama loogonten n'a sabatindini.

•  Gemuxan-daren Telenonde ;

•  Gemuxan-daren telen?onden wa dagana gelli loojurun da ken riiti, a wa gelli duran sappa ; a yogo geesundaano a yogo jama loogonte do warayindaanon kafo, i yinme w'i duran xirise wuttu do korosindaana.

•  Nxa a dan ke telen?onde ña gelli ke sappa riyinte ; Juman Koota Xasu 11 / 06 / 2004 I.S.F. 1: Isa Saareyen Falle

•  Telenondaano

 

•  Ibrahim Siise

•  Ibrahim Daabo

•  Abubakari Tunkara

•  Maxan Sawaane

•  Maaju Fofana

•  Abdulaahi Dukkure

•  Mohamadu Basiir Baccili

•  Mohamadu Salle Gasanma

•  Mohamadu Kanute

•  Madi Ibrahim Kante

•  Idrisa Korera

•  Banta Tunkara

•  Jibiril Jallo

 

S . M . K

Qaahira ; a telen ?onden ñame juman koota xasu 12 ndi / 03 / 2004 I.S.F -Minaxason 20 / 1425 F. F. F. 1

•  A yillande

 

A yillanden joppe Sibitin koota Xasu 08 ndi / 13 / 2005. I.S.F. A ñame Sibitin koota Xasu 09 ndi / 17 / 2005. I.S.F.

 

Yillandaano ;

•  Madi Ibrahim Kante

•  Mohamadu Kanute

•  Mohamadu Salle Gasanma

•  Idrisa Korera

•  Jibiril Jallo

1- F.F.F : Faare (Mohamadu) Feregoyen Falle.


- Copyright 19/10/2005 © soobe. fr.tt Tous droits réservés - soobe.fr.tt dangon su tuge-